Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nasıl tanınır?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu iyi mi tanınır? 

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) nörogelişimsel bozukluklar (gelişim döneminde süregelen hastalıklar) kategorisine girer ve dikkatsizlik, düzensizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik ile karakterizedir.

Dikkat eksikliği oldukça yaygındır ve çocuklarda yetişkinlere bakılırsa daha çok görülür. Çocuklukta süregelen DEHB çoğu zaman yetişkinlikte de devam eder ve toplumsal, okul ve iş alanlarında zorluklara niçin olur.

Dikkat eksikliği emareleri

Dikkat eksikliği emareleri birden oldukça durumda ortaya çıkar, evde, okulda yada işte. Bu bozukluk bebeklik döneminde başlayabilir. Çoğunlukla, dikkatsizliğin daha çok engelleyici olduğu ilköğretim yıllarında tespit edilir.

Dikkat eksikliği bozukluğu ile ortaya çıkan emareler genel olarak şunlardır:

Dikkatsizlik

Şahıs görevden aşırı sapma, azim eksikliği, dikkati sürdürmede güçlük, anlayış eksikliğinden kaynaklanamayan dağınıklık gösterir. Ek olarak planlama kabiliyetinden yoksundurlar. Dikkatin bu süreksizliği öğrenmeyi tehlikeye atar, sorun çözme ve yetişkinler ve akranlarla sıhhatli ilişkiler kuramama şeklinde bilişsel sorunlara neden olur.

Hiperaktivite

Çocuk hiperaktif davranış ve öz düzenleme eksikliği sergiler. Bu eksiklikler, orantısız ve uygunsuz davranışlar, aşırı konuşma, tepkileri engellemede güçlük ve kurallara ve değişimlere saygı göstermede zorluklara niçin olur. Yetişkinlerde, hiperaktivite kendini aşırı huzursuzluk yada kişinin aktivitesinin başkaları üstünde yıpratıcı tesiri ile ortaya çıkar.

Dürtüsellik

Çoğu zaman yüksek riskli, aşırı telaşlı ve ani eylemlerle kendini gösterir. Dürtüsellik, anında ödül alma arzusunu ifade edebilir ve ek olarak, ihtimaller içinde neticeleri düşünmeden başkalarının sözünü kesmek yada mühim kararlar almak şeklinde müdahaleci davranışlarla kendini izah edebilir.

Yetişkinlikte DEHB emareleri 

Çocukluk çağı bozukluğunun tipik semptomlarından bazıları, yaşamın sonraki aşamalarında tekrarlama eğilimindedir. Yetişkinlerde ve gençlerde en sık görülen emareler şunlardır:

– Kendini değişik şekillerde gösteren kronik dikkatsizlik.

– Dikkat dağınıklığı, dikkati uzun süre verme ve sürdürme ve verilen görevleri tamamlama kabiliyeti.

– Uzun soluklu zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınma eğilimi, ana temaya odaklanamama, unutkanlık.

– Davranışsal ve sözel dürtüsellik (oturmada güçlük, neticeleri düşünmeden bir şeyler yapmak, konuşkan olmak).

– Düzensizlik (fikir ve eylemin planlanmasında kaos ve rastgelelik).

– Zayıf toplumsal ve zihinsel beceriler.

– Sıkılmak ve işinin performansından yada günlük yaşamın öteki yönlerinden doygunluk olmakta güçlük çekmek.

– Duygusal değişkenlik.

– Zayıf okul performansı.

Dikkat eksikliği sebepleri 

Araştırmalar, DEHB’nin gelişiminde genetik faktörlerin mühim bir görevi bulunduğunu gösteriyor. Genetik aktarım, motor aktivite seviyelerini etkisinde bırakır ve bu yüzden, bozukluğun kalıtsal bir temeli olduğu varsayılır. Daha şiddetli belirtilerin varlığında, bozukluğun gelişiminde genetik faktörlerin ağırlığının daha çok olduğu gösterilmiştir. Bilhassa DEHB’li çocuklar, öz denetim ile ilgili beyin devrelerini etkileyen bir gelişimsel eksiklik gösterirler.

Bazı araştırmalar, DEHB olan kişiler ile bu hastalıktan etkilenmeyen kişiler arasındaki mühim farklılıkların altını çizmiştir. DEHB’li kişilerin duyguları ve motivasyonu yöneten beyin bölgeleri daha küçüktür. Ek olarak, DEHB’li okul öncesi evlatların, tipik olarak bilişsel ve davranışsal kontrolle ilgili olan frontal, temporal ve parietal loblar dahil olmak suretiyle serebral korteksin birçok bölgesinde mühim seviyede azalmış beyin hacmi sergiledikleri gözlemlenmiştir.

Dikkat eksikliği tanı ve tedavisi

DEHB tedavisi, farmakolojik, psiko-eğitimsel ve psikoterapötik müdahaleleri birleştirebilen multidisipliner bir tedavidir. DEHB’li gençler, çocuklar ve yetişkinler için etkili ilaçlar vardır. Ek olarak psiko-eğitimsel ve psikoterapötik müdahaleler ilaç tedavisi ile birleştirilir. DEHB’li hastanın ruhsal tedavisi, bozuklukta yer edinen tüm eksiklik alanlarını ihtiva eder.

Çocuğa yaşamın değişik alanlarında kendi davranışlarını planlamada dizgesel bir halde rehberlik eden ve sorun çözme kabiliyetini artıran yöntemler gösterilir ve öğretilir. Kişinin eylemlerini seyretme kabiliyetinin kazanılmasına, dürtüsellik ve dikkatsizliğin kendi kendini düzenleme kapasitesinin geliştirilmesine büyük ehemmiyet verilir. Çocuk ek olarak kendini düzeltebilmek için hatalarından mühim bilgiler çıkarmayı öğrenir, bununla beraber pozitif sonuçlar elde etmek için kendini iyi mi ödüllendireceğini de öğrenir.

Müdahale ek olarak, daha kafi ve işlevsel bir halde cevap vermek ve ilişki oluşturmak için toplumsal becerileri, daha etkili etkileşimlerin geliştirilmesini ve başkalarının duygusal durumunu anlama kabiliyetini artırmayı amaçlar.